Onlangs heeft het dagelijks bestuur van stadsdeel Nieuw-West het Staalmanplein en omgeving aangewezen als gemeentelijk monument. Hiermee is één van de weinige nog grotendeels gave pleincomplexen uit de jaren 50 en 60 in Nieuw West beschermd. Dit gehele complex, dat ruim 60 jaar geleden door de architecten C. Keesman en A. Staal is ontworpen, is een uitwerking van het stedenbouwkundig plan voor de tuinstad Slotervaart.

Elitewijk
De westelijke tuinstad Slotervaart kwam tussen 1955 en 1962 tot stand. De ontwerpers spraken over deze tuinstad als een elitewijk, vanwege de ligging dichtbij het stadscentrum aan de ene kant en het recreatiegebied rond de Sloterplas aan de andere kant. Daardoor was het een ideaal woongebied voor hen die in de binnenstad werkten.??Het Staalmanpleincomplex, gelegen in het zuiden van de wijk Slotervaart, bestaat uit een ensemble van haakvormige woonbebouwing rondom het Staalmanplein, met 3 kiosken en een bomencarré op het plein. De woningbouw en kiosken maken deel uit van een groter complex. Het omvatte bij oplevering 280 woningen, 280 bergingen, 20 winkels, 3 kiosken, 9 autoboxen, 2 onderstations en 1 ketelhuis.

De woningen zijn uitgevoerd als portieketagebouw: per portiek worden 8 woningen ontsloten. De blokken bestaan uit 5 verdiepingen. Binnen de blokken zijn er 3 typen woningen: tweekamerwoningen op de hoeken voor alleenstaanden, vierkamerwoningen op de 2e tot en met de 4e verdieping en zevenkamerwoningen op de 1e verdieping en begane grond, speciaal voor grote gezinnen. Het complex is representatief voor de naoorlogse portieketagebouw in de Westelijke Tuinsteden. De meeste portieketageflats in deze wijken hebben vier woonlagen en een onderhuis met bergingen, zoals voorgeschreven in de bouwverordening. Een ander kenmerk is de ligging van de balkons: woonbalkons op het westen en werkbalkons aan de keuken op het oosten. De trappen moesten aan de gevel komen te liggen. Na de oorlog werden deze principes in de bouwverordening opgenomen en zou het de woningbouw van de Westelijke Tuinsteden bepalen.

De drie kiosken
Bijzonder zijn de 3 schuin geplaatste kiosken midden op het plein, die met elkaar verbonden worden door een pergola. De kiosken waren oorspronkelijk transparant en hadden een borstwering bestaande uit tegelstrips. Intussen zijn ze evenals de pergola (deels) bekleed met trespa. Mogelijk is origineel materiaal daaronder nog aanwezig. De kiosken waren bedoeld als kleine winkels en zijn nu in gebruik als kapsalon en horeca.

Keesman en Staal
De architecten Keesman en Staal hebben vaker samengewerkt in Amsterdam-West en Nieuw-West. Eerdere voorbeelden van zulke complexen bevinden zich aan de Elckerlyck-, Busken Blaserstraat en Hoofdweg (1952) en aan de Baas Ganzendonckstraat en Erasmusgracht 50 (1952).

Het is niet bekend hoe de taakverdeling was in dit project aan het Staalmanplein. Bij een vergelijking tussen dit complex en de andere, door hen afzonderlijk van elkaar ontworpen complexen, bestaat de indruk dat de hoofdopzet van de verkaveling en de strakke indeling van de gevels van Keesmans hand zijn. Staal trad vermoedelijk op als esthetisch adviseur en bracht de speelse elementen van de balkons en de schuine plaatsing van de kiosken in. Die zelfde speelsheid is terug te vinden in de woningbouw op de kruising van de Burgemeester Fockstraat en de Burgemeester de Vlugtlaan.

Met de aanwijzing tot gemeentelijk monument is een kenmerkend, maar intussen zeldzaam geworden ensemble aan het Staalmanplein behouden en beschermd.

Erfgoed van de Week
In de rubriek Erfgoed van de Week staat elke week een bijzondere archeologische vondst, vindplaats, voorwerp, monumentaal gebouw of historische plek in de stad centraal. Via de website amsterdam.nl/erfgoed, Twitter @erfgoed020 en Facebook Monumenten en Archeologie delen de erfgoedexperts van Monumenten en Archeologie het erfgoed van de stad met Amsterdammers én overige geïnteresseerden.

Van: www.amsterdam.nl/kunst-cultuur/monumenten/erfgoed-week/staalmanplein/