Jong erfgoed Nieuw-West bedreigd

Bond Heemschut is een van de organisaties die tegen de sloop van de Pius X-kerk in Slotervaart is. Toch stemde een meerderheid van de stadsdeelraad in februari voor sloop. Jammer, heel jammer, vindt de Bond, dat in heel Nieuw-West jong erfgoed met sloop wordt bedreigd. Norman Vervat legt uit.

Door: Shirley Brandeis


De Bond Heemschut stond niet alleen in de strijd voor de Pius X- kerk. Bewonersvereniging ProWest, het Cuypersgenootschap, Taskforce Toekomst Kerkgebouwen, de Baptistengemeente, Stichting The Roads, het Historisch Genootschap Amstelodamum, lokale partij SLT en vele niet-verenigde architectuurliefhebbende bewoners willen de Pius X-kerk behouden. Tot voor kort had de Bond Heemschut echter vooral oog voor het erfgoed van voor 1940. De blik is nu op later werk gericht. "De afgelopen jaren zijn wij ons eindelijk bewust geworden van het belang van het jonge erfgoed en zijn wij op dit gebied actief geworden," vertelt Norman Vervat van de Bond. Begin mei hoopt de landelijke Bond een pamflet over het wederopbouwerfgoed, al het erfgoed van na de Tweede Wereldoorlog, te publiceren.

Vogelvrij
Ook de Bondscommissie in Amsterdam heeft nu de blik op het jonge erfgoed in de stad gericht. Immers, een deel van het oudere erfgoed is relatief veilig gesteld. Vervat: "De waardering voor de oude binnenstad en wijken als De Pijp is zo groot dat men hier niet snel op grote schaal zal slopen. Hier zijn het meer kleine sloopprojecten en verval dat onze aandacht nodig heeft. Het jongere erfgoed is op dit moment helaas vogelvrij." Woningcorporaties en stadsdelen dreigen in snel tempo dit jonge erfgoed af te breken, met de Pius X kerk en de Knijtijzerpanden aan de Jan Evertsenstraat/Jan Voermanstraat in Slotervaart als meest recente voorbeelden. Deze 'parels van Nieuw-West' - de Knijtijzerpanden zijn volgens architectuurhistorici het beste dat in de jaren vijftig is gebouwd en worden geroemd om het mooie metselwerk, de raampartijen en andere details - moeten beschermd worden, vindt de Bond en met hen velen anderen.

Vervat: "Het is jammer, maar geen ramp dat men in Nieuw-West bezig is delen te slopen en te vervangen. Veel is na de oorlog snel gebouwd, bovendien was er net na de oorlog een groot gebrek aan goede materialen. Een deel van deze naoorlogse productie is ook architectonisch gezien weinig interessant en gewoon echt versleten. Het probleem is echter dat men zo hard sloopt dat men alles wat wel waardevol is over het hoofd ziet en we dus al het moois uit deze periode aan het kwijtraken zijn. Bovendien past de nieuwbouw vaak niet in het oude stedenbouwkundige patroon van Van Eesteren en gaat op die manier het karakter van de gehele wijk verloren."

Aangetast
Vervat haalt enkele sloopvoorbeelden uit het iets verdere verleden aan: negentiende-eeuwse buurten als de Dapperbuurt (Oost) en Oud-West werden in de tachtiger jaren met de grond gelijk gemaakt. "Er was in die periode amper waardering voor de architectuur van deze buurten, bovendien waren veel woningen technisch ook versleten en waren de buurten sociaal-economisch op. In dit soort wijken heeft men in die jaren ook teveel gesloopt en wat misschien in dit geval nog veel erger was, ongelukkige nieuwbouw neergezet. Deze nieuwbouw heeft het karakter van delen van de wijk volledig aangetast. Doordat men ook interessante gebouwen als kerken heeft gesloopt hebben veel negentiende-eeuwse buurten veel van hun aantrekkelijkheid verloren." Inmiddels wordt deze sloopwoede door velen betreurd en doet men op dit moment alles om de resterende oude bebouwing te bewaren en waar nodig te restaureren.

Jammer dat deze fout opnieuw - nu in de Westelijke Tuinsteden - wordt gemaakt, vindt de Bond Heemschut. "Leren we dan echt niets van de geschiedenis? De sloop van de Pius X-kerk zal over korte tijd een gat slaan in de structuur en identiteit van Slotervaart. De kerk was echt een baken in de buurt en ook van grote architectonische waarde. Een element als deze kerk geeft betekenis en geschiedenis aan een wijk. Dat is wat de bewoners van alle nieuwbouw juist straks nodig hebben. Zonder herkenbare en blijvende elementen wordt een wijk gewoon een wegwerpproduct, dat zal de leefbaarheid niet ten goede komen!"

Nog een voorbeeld van 'erg jammer': het Confuciusplein. In de jaren vijftig bejubeld; één van de meest geslaagde modernistische pleinen van het land, vertelt Vervat. "De prachtige flat van Alexander Bodon was de blikvanger van dit plein." Het plein wordt deels gesloopt, er zal grotere nieuwbouw voor terugkomen. Het plein moet kleiner en de buurt gezelliger worden. Vervat: "De zoektocht naar gezelligheid is begrijpelijk, maar moeten we daarvoor de prachtige flat en de rest van dit zeer geslaagde plein slopen? Dit had men op een andere manier kunnen oplossen."

Voorzichtiger
Er moet een omslag in het denken komen volgens Bond Heemschut. Vervat: "We moeten ophouden met plannen vanachter een bureau te bedenken en ophouden met het onzorgvuldige verdichten, maar eerst kijken: wat is er in deze buurt. Is het waardevol om (deels) te behouden en te renoveren? Of zijn er andere dingen mogelijk, bijvoorbeeld sloop en vervolgens nieuwbouw in de oorspronkelijke stedenbouwkundige structuur?" Niets doen is geen optie, weet ook Vervat. Maar voorzichtiger te werk gaan is wel gewenst. "Dan kunnen we nog steeds slopen, verdichten en grotere woningen bouwen. Het is een kwestie van creativiteit. We hebben goede architecten in Nederland. Er is dus veel mogelijk, we moeten het alleen nog willen." Vervat noemt Utrecht als voorbeeld van hoe het moet en kan. "Daar heeft men een prachtige wederopbouwwijk van Rietveld met zeer veel respect gerenoveerd. De sociale problematiek heeft men door slim te renoveren in deze wijk kunnen oplossen en men is weer trots op de eigen woonomgeving. Dat is toch prachtig. Deze wijk is vergelijkbaar met bijvoorbeeld de van Tijenbuurt in Geuzenveld, die eenzelfde respectvolle behandeling verdiende."

Schoonheid
Om de bijzondere elementen in de wijk echt te kunnen beschermen moet er niet alleen meer respect voor ontstaan, maar moet men ook monumenten gaan aanwijzen. Vervat: "Er zijn in de Westelijke Tuinsteden enkele tientallen gebouwen en complexen die op dit moment monumentwaardig zijn. Het gaat dan om gebouwen en complexen als de Sloterhof in Slotervaart, het Dijkgraafplein van J.P. Kloos in Osdorp, de Verrijzeniskerk in Slotervaart, de Lucaskerk in Osdorp, Sint-Sharbilkerk in Slotermeer en ook minder bekende objecten als een villa van Jan Rietveld, een viaduct en een carillon. Vervat: "Geen dingen die iedereen mooi zal vinden, maar die wel van grote kwaliteit zijn of beeldbepalend voor de Tuinsteden. Een aantal complexen in de Tuinsteden is van landelijke betekenis, dat schept dus verplichtingen. De komende maanden hoopt Bond Heemschut samen met het Cuypersgenootschap en ProWest een stapje verder te komen. Vervat: "Als het meezit kunnen we niet alleen een aantal waardevolle dingen wettelijk laten beschermen maar zal men in de eigen wijk ook meer oog krijgen voor de schoonheid van de tuinsteden. We zullen de komende maanden de leden van de stadsdeelraden gaan benaderen. We hopen bijvoorbeeld enkele stadswandelingen te organiseren om het bewustzijn te vergroten. Hopelijk gaan de enthousiaste raadsleden vervolgens actief met het probleem aan de slag."

Bond Heemschut heeft goede hoop. Een initiatief als de top 100 van PvdA-wethouder Tjeerd Herrema - een lijst van potentiële naoorlogse monumenten - bewijst volgens Vervat dat de politiek oog begint te krijgen voor het wederopbouwerfgoed. De gemeenteraad heeft ook een motie aangenomen om een zogenoemde Waardenkaart voor West op te stellen met daarop panden die vanwege hun cultuurhistorische waarde beschermd moeten worden. Vervat: "Het is nu zaak om dit spoedig in daden om te zetten. Het is op dit moment aan de stadsdelen om dit te doen!"

Zie ook: www.heemschut.nl

Uit: de Westerpost van 9 april 2008.